بدرالدین تبریزیبدرالدین تبریزی، معمارِ مقبره جلال الدین رومی (مولوی) و از جمله دانشمندان قرن هفتم می‌باشد. ۱ - اصالتوی اهل قونیه و از اصحاب جلال الدین رومی و احتمالاً از ایرانیان اهل علم و صناعتی بود که پس از حمله مغول به ایران، در اواسط قرن هفتم، به آسیای صغیر کوچ کردند. ۲ - ویژگی هامجدالدین فریدون بن احمد سپهسالار [۱]
فریدون بن احمد سپهسالار، زندگینامه مولانا جلال الدّین مولوی، ج۱، ص۳۹، با مقدمه سعید نفیسی، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۲۵ ش).
و شمس الدین احمد افلاکی [۲]
احمدبن اخی ناطور افلاکی، مناقب العارفین، ج۱، ص۱۴۱، چاپ تحسین یازیجی، تهران ۱۳۶۲ ش.
گذشته از اشاره به ارادت او به جلال الدین، فضایل بسیاری برای وی برشمرده‌اند و او را در نجوم، رقوم و هندسه، سیمیا و کیمیا، سحریّات و حل خواص نیرنجات (یا: نارنجات = علم الحیل) متبحر دانسته‌اند.حتی افلاکی، نظر «اصحاب عظام» جلال الدین را درباره وی نقل کرده و گفته است: «مردی بود ذوفنون و در فنّ کیمیا و صنعت سیمیا بوعلی سینا بود و در حکمت... سقراط ثانی و افلاطون یونانی». [۳]
احمدبن اخی ناطور افلاکی، مناقب العارفین، ج۱، ص۳۸۷، چاپ تحسین یازیجی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۳ - شاگردانعبدالباقی گولپینارلی، به نقل از ثاقب مصطفی دده مؤلف کتابِ سفینه نفیسه مولویان (تألیف ۱۱۴۸، چاپ ۱۲۸۳ در مصر) در تاریخ مشایخ و چلبیان طریقت مولویه، شمس الدین احمد افلاکی را از شاگردان بدرالدین تبریزی دانسته است. (۱۳۶۶ ش، ص ۱۷۰) به گفته او از رساله سپهسالار مجدالدین فریدون چنین برمی آید که بدرالدین تبریزی کیمیاگری می‌کرده و احتمالاً افلاکی نزد او کیمیا آموخته است. [۴]
احمدبن اخی ناطور افلاکی، مناقب العارفین، ج۱، ص۱۷۲، چاپ تحسین یازیجی، تهران ۱۳۶۲ ش.
۴ - ساخت مقبرهپس از درگذشت جلال الدین رومی (۶۷۲) و به خاک سپرده شدن او در باغ سلطان (ارم باغچه) در کنار پدرش، علم الدین قیصر که سرداری دلاور و از بزرگان قونیه بود [۵]
ابن بی‌بی، سلجوقنامه، ج۱، ص۳۳۳، چاپ هوتسما، لیدن ۱۹۰۲.
برآن شد تا برای جلال الدین بقعه و بارگاه بسازد.با کمک معین الدین پروانه و نیز زوجه او گرجی خاتون [۶]
عبدالباقی گولپینارلی، مولانا جلال الدّین: زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ای از آن‌ها، با ترجمه و توضیحات توفیق سبحانی، ص۲۲۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
، امیرعلاءالدین قیصر و سلطان ولد، فرزند جلال الدین رومی، ساختمان بقعه و بارگاه با نظارت و معماری بدرالدین آغاز شد و ظاهراً در ۶۷۳ پایان یافت.۴.۱ - خصوصیات مقبرهبنایی که بدرالدین تبریزی ساخته احتمالاً بدنه‌ای استوانه‌ای شکل داشته که بر چهارفیلپایه استوار بوده و برفراز آن گنبدی مخروطی قرار داشته است. ۴.۲ - مرمتدر پایان قرن هشتم و سپس در عهد بایزید دوم این بنا مرمت و ضمایمی برآن افزوده شد. این مقبره که به قبه الخضراء (گنبد سبز، در ترکی: یشیل قبه) معروف است، تقریباً مدفن پنجاه تن از احفاد جلال الدین نیز است. ۵ - فهرست منابع(۱) ابن بی‌بی، سلجوقنامه، چاپ هوتسما، لیدن ۱۹۰۲. (۲) احمدبن اخی ناطور افلاکی، مناقب العارفین، چاپ تحسین یازیجی، تهران ۱۳۶۲ ش. (۳) ابوالفتح حکیمیان، «قونیه و مرقد مولانا»، در بررسیهایی درباره مولوی، تهران ۱۳۵۴ ش، ص ۲۱۳-۲۷۸. (۴) فریدون بن احمد سپهسالار، زندگینامه مولانا جلال الدّین مولوی، با مقدمه سعید نفیسی، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۲۵ ش). (۵) عبدالباقی گولپینارلی، مولانا جلال الدّین: زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ای از آن‌ها، با ترجمه و توضیحات توفیق سبحانی، تهران ۱۳۶۳ ش. (۶) عبدالباقی گولپینارلی، مولویّه بعد از مولانا، ترجمه توفیق سبحانی، تهران ۱۳۶۶ ش؛ ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بدرالدین تبریزی»، شماره۷۲۴. |